شناخت انواع مار و تشخیص مار سمی از غیر سمی

آنقدر ها هم که فکر میکنیم مارها خطرناک نیستند. ترس دور از واقعیتی همیشه از مارها همیشه وجود دارد و شاید بدلیل ترس از ناشناخته ها باشد. بد نیست اشاره کنیم که احتمال روبرو شدن با یک مار و حمله آن به انسان بسیار ضعیف است. برای روشن شدن باید بدانید مرگ حاصل از اصابت برق آسمان هر ساله تلفات بیشتری از گزش مار دارد.

از آنجا که مارها اغلب هم رنگ محیط اطرافشان هستند از این رو دیدن آنها بسیار سخت است و ما آنها را دیر می بینیم و به همین علت اغلب بیش از حد به آنها نزدیک می شویم و حیوان بدون اطلاع از اشتباه ما تنها برای دفاع از خود اقدام به حمله می‌کند.

بنابراین در برخورد با مارها  اگر زیاد به آنها نزدیک نشوید و یا جایی قرار داشته باشید که مار احساس کند می‌تواند بدون خطر از شما دور شود، این حیوان به سرعت سعی به فرار می‌کند. اغلب حمله آنها به انسان بدلیل بی احتیاطی است.

همچنین جالب است اگر بدانید بیش از 90% افرادی که بعلت مارگزیدگی جان می بازند علت مرگ آنها سم مار نیست بلکه استرس و ترس از این حیوان و وحشت از آن باعث مرگ می شود. حتی در بعضی از موارد روی بدن جان باختگان اثری از گزش پیدا نمی‌شود. دلیل این امر بسیار روشن است و این مربوط به عوامل مختلفی است که توضیح داده می شود:

• مکانیزم عمل سم مارها را بدانیم

  • در دو دسته بندی کلی اثر سم مارها، اولی اثر سم بر روی سیستم عصبی و در نتیجه فلج ماهیچه هاست که نهایتا با از کار افتادن ماهیچه های تنفسی و قلب موجب مرگ می شود. دیگری تاثیر بر روی خون است که موجب تخریب گلبولهای قرمز (همولیز) است. البته برخی سمها هم اثر موضعی دارند و باعث هضم و تخریب بافتهای بدن می شوند.به هر حال برای تاثیر هر دو نوع سم نیاز به مقدار کافی از سم می باشد

•  ساختار تزریق سم توسط حیوان می باشد

  • برخی از مارها در داخل دندانهای نیش خود مجرایی دارند که مستقیم به کیسه حاوی زهر در فک بالائی حیوان متصل می باشد و در موقع لزوم و فشار در اثر گزش، سم از کیسه ها خارج شده و از تریق کانال مذکور به بدن صید تزریق می‌گردد. در این حالت سم به میزان بیشتر و بدون آنکه به اطراف ریخته شود وارد بدن صید می‌شود. اما برخی دیگر از مارها تنها بر روی دندانهای نیش خود دارای شیار ظریفی هستند و سم از این طریق به بدن صید میرسد در این شکل مقدار قابل توجهی از سم هدر رفته و همه آن به بدن صید نمی‌رسد.

به هر صورت در همه موارد گزش خوشبختانه مقدار سم کافی که بتواند برای انسان خطرناک باشد به ندرت به بدن انسان تزریق می شود. به موارد قبلی باید این مورد را هم اضافه کنیم که در موقع تزریق سم، هم فرد گزیده شده و هم خود مار از وجود هم ترس دارند و واکنشهای سریع و خارج از تصوری برای فرار از مهلکه نشان می دهند و به همین دلیل اغلب مار، حتی اگر دارای دندان کانال دار و سم مهلک عصبی هم باشد فرصت تزریق کاملی نمی یابد . همچنین در بسیاری از مواقع ممکن است مار سم اش را قبلا برای شکار دیگری مصرف کرده باشد که در این صورت مقدار سم و فشار مایع سم در کیسه های زهر کاهش یافته است و تزریق آن به انسان چندان موثر نخواهد بود.

با امید به اینکه به خاطر ترس کاذب خود و یا تفریح به حیوانات آسیب نرسانیم و وجود آنها را در طبیعت پیرامون خود لازم و محترم بشماریم.

تشخیص مارهای سمی و غیرسمی:

تشخیص سمی بودن مار کار خیلی دشواری نیست موارد زیر روش تشخیص سمی بودن مار را به شما آموزش می دهند. البته این قوانین کلی هستند و دارای استثناهای زیادی هم می باشند.

1. 1. در مارهای سمی دندانهای نیش از سایر دندانها بزرگترند در نتیجه در نقطه گزش معمولا جای دو دندان به خوبی قابل تشخیص است در حالی که در مارهای غیر سمی دندانه یک اندازه هستند و در نقطه گزش جای دو سری دندان موازی دیده می شود .
   2. سر مارهای سمی مثلثی شکل و بیرون زده از راستای بدن است در حالی که مارهای غیر سمی سری معمولا گرد و مدور و در راستای بدن دارند .
   3. مارهای سمی دارای مردمک چشم بیضی یا خطی شکل هستند در حالی که مارهای غیر سمی مردمکی گرد دارند ( مار مرجانی که از مارهای منلطق کویری و بسیار خطرناک است دارای مردمک گرد است ولی حلقه های رنگین موجود در پوست آن را مشخص می کند)
      
   4. مارهای سمی دارای پوستی رنگین و پر خط و خال هستند در حالی که مارهای غیر سمی پوستی ساده دارند
   5. مارهای سمی دارای فرورفتگی در بین دو چشم هستند در حالی که مارهای غیر سمی فروررفتگی در بین دو چشم ندارند .
   6. مارهای کوچک اکثرا سمی هستند و مارهای بزرگ اکثرا غیر سمی هستند .

نویسنده: محسن ادیب

منبع: موسسه مطالعات دوزیستان و خزندگان ایرانیان